Preken Paastriduüm 2025: Witte Donderdag, Goede Vrijdag, Paaswake.

WITTE DONDERDAG

Op Witte Donderdag gedenken we dat Jezus voor de laatste keer met zijn leerlingen samen is voordat Hij ter dood wordt veroordeeld. Hij breekt het brood en verdeelt de wijn, waarbij Hij zegt dat het zijn Lichaam en Bloed zijn, als teken van het Nieuwe Verbond. We volgen daarbij het evangelie volgens Johannes, die als enige van de vier evangelisten het tafereel vermeldt waarbij Jezus de voeten van zijn leerlingen wast. Dat een meester de voeten van zijn leerlingen wast, was hoogst ongebruikelijk. Het was de taak van een slaaf. Petrus verzet zich er hevig tegen. Het is dus een krachtig teken van Jezus, zó krachtig, dat wij elke Witte Donderdag de voeten van geloofsleerlingen en parochianen wassen.

De voetwassing is als het ware een doop. We nemen een bekken, een schaal, iets wat lijkt op een doopfont. Daarin worden de voeten overgoten met water. Voeten zijn de onderkant van het lichaam. Straks, tijdens de Paaswake, worden vijf geloofsleerlingen gedoopt door water over hun hoofden te laten lopen. En wij allen worden aan ons doopsel herinnerd door besprenkeling met wijwater, iets waar de priester zich nu al op verheugt. Het hoofd is de bovenkant van het lichaam. Gedurende het Paastriduüm ‘stijgen’ we als het ware op van beneden naar boven. Waar voor de voetwassing de priester in persona Christi zich voorover buigt om de voeten te wassen, buigt straks de dopeling zich voorover voor het doopsel in de Heer. Beide handelingen zijn omgekeerd evenredig aan elkaar gespiegeld.

De voetwassing is, zou je kunnen zeggen, een diaconale doop. Dat Jezus de voeten van zijn leerlingen wast is een teken van uiterste diaconie, van uiterste dienstbaarheid. Jezus maakt zich Dienaar van alle dienaren. Hij toont hiermee wat liefde in essentie is, namelijk dienstbaar willen zijn aan de ander, omwille van die ander, niet omwille van jezelf, immers, in voetwassing ligt totaal geen eer. Zoals gezegd, het was de taak van de slaaf. Jezus maakt zich tot slaaf. Een slaaf kan niets doen voor zichzelf, maar alleen voor de ander. Met dit verschil: de slaaf kiest niet vrijwillig voor zijn slaventaak, Jezus doet dat wel. En dat is liefde tot het uiterste toe: jezelf kunnen wegcijferen voor de ander, omwille van de ander.

De doop tijdens de Paaswake is een sacramentele doop, het sacrament dat toegang verschaft tot alle sacramenten. Wat verbindt de voetwassing met het doopsel, wat zit er tussen Witte Donderdag en de Paaswake? Dat is het kruis van Goede Vrijdag, het lijden en sterven van Jezus. Vandaag gieten we water over voeten, straks over hoofden. Tussen de voeten en het hoofd zit het hart, dat op Goede Vrijdag wordt doorboort. Goede Vrijdag is de dag waarop de ‘oude mens’ – de in zonde geboren en in zonde levende mens, de mens die met Adam en Eva leeft buiten het paradijs – afsterft en in genade wordt herboren en aangenomen.

Leven in het paradijs is dus een leven in dienstbaarheid, waarbij de ene mens niet heerst over de ander. We zijn geneigd dat snel te vergeten. De voetwassing roept dit weer in herinnering, heel concreet en zichtbaar. Het doopsel in dienstbaarheid, je voeten laten aanraken, is intimiderend, voor sommigen ook beschamend. Je voelt iets van afsterven in je. Je voelt iets van lijden aan de ander. Dat is ook precies wat Jezus wil. Diaconie is dagelijks brood voor een leven in het paradijs, een paradijs waarvan het kruis de poort is. We staan nu voor die poort, voor Goede Vrijdag, en we vieren maaltijd met Jezus. Laat je, net als Petrus, onderdompelen in zijn dienstbaarheid.

GOEDE VRIJDAG

“Het is volbracht”. Dit zijn de laatste woorden – in de Griekse grondtekst is het slechts één woord – die Jezus uitspreekt voordat Hij sterft. Maar wat is volbracht? De offerdienst, de cultus van het brengen van offers in de tempel, is volbracht in het ultieme offer van Jezus. Nadien hoeven offers niet meer gebracht te worden. Ook de profetie is volbracht. In Jezus openbaart God zich ten volle en is de ultieme profetie vervuld. Maar wat vooral is volbracht is verzoening met God! Door Jezus heeft God ons zich met verzoend (2 Kor. 5, 18).

Het is dan interessant om te horen wat Jezus als eerste zegt na zijn verrijzenis. Hij spreekt voor het eerst na zijn verrijzenis wanneer Hij aan Maria Magdalena verschijnt. Zij staat bij het lege graf en huilt, want ze weet niet waar het lichaam van Jezus is gebleven. Op dat moment staat Hij achter haar en zegt “Waarom huil je?” (Joh. 20, 15). Ik nodig u en jou uit de laatste woorden van Jezus voor zijn sterven en de eerste woorden na zijn verrijzenis aan elkaar te koppelen: Het is volbracht. Waarom huil je?

We hebben vaak het gevoel dat we het leven niet in de greep hebben. Een ziekte, het overlijden van een dierbare, het verlies van werk, een relatie of huwelijk dat stukloopt, teleurstelling in kerk, maatschappij en politiek, enzovoort. De laatste woorden van Jezus aan het kruis zijn meer dan een troost. Ze betekenen verlossing en, en dat reikt nog verder, heiliging. Wanneer je het in het leven niet zelf kunt volbrengen: Hij heeft het voor je volbracht! Wanneer je de regie over je leven verliest: Hij heeft het voor je volbracht! Wanneer je alles wat er gebeurt niet meer kunt vatten: Hij heeft het voor je volbracht! Wanneer, wanneer…

Het is volbracht! Er is voor jou betaald. Er staan geen rekeningen meer open. Het schuldenblad is leeg. In Hem is eeuwig heil (Hebr. 5, 9). Waarom huil je? Wees blij in de Heer, zegt Paulus (Fil. 4, 4). Okay, als dat zo is: Is het dit dan? Stopt het hier? Is het nu klaar? Nee, nu begint het! Want voor je het weet ben je een ‘geruste zondaar’. Dat wil zeggen: je gaat door met je leven, je neemt het allemaal voor kennisgeving aan. Voor je het weet keer je terug naar je zonde, met een vals gevoel van geruststelling. Immers, het is toch volbracht?

Op Goede Vrijdag worden wij uitgenodigd indringend naar het kruis te kijken! Wat doet het kruis met jou? Wat doen de woorden van Jezus met jou? Staat de gekruisigde en verrezen Jezus werkelijk in het centrum van je leven? Of eist je ego toch weer zijn of haar plek op? Als dat zo is, dan is deze vrijdag geen Goede Vrijdag. Overdenk daarom de woorden ‘Het is volbracht’. En zie, met Maria Magdalena, straks de verrezen Heer die zegt: Waarom huil je? Laat het dan geen krokodillentranen zijn, maar echte tranen om blijdschap voor wat Christus voor jou heeft gedaan aan het kruis.

PAASWAKE

Wat is het mooiste dat er tegen je gezegd kan worden? Dat kan van alles zijn en is voor ieder mens verschillend. Toch denk ik dat de woorden “ik houd van je” de mooiste zijn. Wie wil dat nou niet horen? Wie snakt daar niet naar? Zegt u het nog wel eens tegen uw geliefde? Wordt het nog wel eens tegen jou gezegd? Zo niet, dan gun ik het u en jou van harte!

Wat bedoel je eigenlijk met de woorden ‘ik houd van je’? Iets van: Je bent de mooiste die er is! Je bent uniek voor mij! Ik kan niet zonder jou! Enzovoort. Het klopt allemaal, maar het dekt niet helemaal de lading. Je zegt er iets veel meer mee, iets wat je nooit op die manier zult zeggen. Als je zegt ‘ik houd van je’ dan zeg je in feite ‘je mag niet meer sterven’. De liefde verklaren is zeggen dat je er altijd voor elkaar zult zijn. De liefde verklaren is de dood buiten spel willen zetten. Dat je geliefde er eens niet meer zal zijn, is het laatste waar je aan wilt denken. Bij een uitvaart van een geliefde is het verdriet en de pijn van de nabestaande ontroostbaar. In oprechte liefde heeft de dood geen plaats.

En dat is nu precies waar Pasen om draait! Pasen is het hoogfeest van de liefde, de liefde die het wint van de dood. Dat de liefde zegeviert over de dood en dus doet leven is heel de opzet van God. De glorie van God is de levende mens, zei de heilige kerkvader Ireneüs al in de derde eeuw. Hoe God dát voor elkaar heeft gekregen hebben we zien langskomen in het Paastriduüm. Eerst toont Jezus zijn dienende liefde in de voetwassing op Witte Donderdag. Daarmee stelt Hij zich niet boven de mens, maar eronder. God dient ons van onderaf, niet van bovenaf. Liefde is de ander willen dragen en niet als een poppenspeler iemand aan de leiband willen houden. Liefde is willen dienen, niet gediend willen worden.

Vervolgens geeft Jezus zich over aan het kwaad. De liefdesboodschap van Jezus wil men niet horen, want het ontslaat de heersers en ego’s van hun macht. Gewillig liet Jezus zich kruisigen. Op de weg van de liefde ligt Goede Vrijdag. Niemand is hiervan uitgezonderd, zelfs de Christus niet! Het is op Goede Vrijdag, op het moment van “Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?”, dat God iets nieuws begint. De oude mens wordt niet van de dood bevrijdt, maar in de dood. Gedoopt worden is meegaan in die beweging. Het gewijde water haalt de doodsangel uit de liefde. Liefde kadert de dood. ‘Ik houd van je’ krijgt zijn volle, ware betekenis, de betekenis die het daadwerkelijk heeft: je zult niet meer sterven, maar leven! De boodschap waarmee de verrijzenis wordt verkondigd is: Hij leeft!

Dat vieren we! We vieren het leven. En we kijken met nieuwe ogen, met een nieuwe visie. Niets kan ons meer scheiden van de liefde van God. Waar men dacht Jezus met het kruis het zwijgen op te kunnen leggen, keert Hij met het kruis terug in vergevende liefde. Hij bleef dienstbaar tot in de dood. Daarom stuiten we met Pasen op een grens, namelijk de grens van het bevattelijke. Ik kan u het mysterie van Pasen niet verklaren. En als ik het kon, deed ik het niet. Laat het een mysterie zijn. Liefde wil je evenmin verklaren. Liefde wil je beleven, wil je voelen, wil je vieren! Vier dan ook Pasen als een feest van de volkomen liefde, van God die tot je zegt: je zult voor mijn ogen niet meer sterven, maar blijven leven. God zegt tegen ieder van ons: het is goed zo. Dat is Bijbeltaal voor: ik houd van je! Geen groter liefde kan je verklaard worden dan deze! Christus is verrezen en leeft! Zalig Pasen.

Diaken Franck Baggen